ارواښاد استاد عبدالروف بېنوا



بيټ نيکه چي د بيټني او بټن په نومونو هم ياد شوی دی د پښتنو د ډېرو طايفو يو ستر او نوميالی نيکه تېر شوی دی چې د پښتانه شعرا‌ء د لومړي ټوک په ۴۵ مخ کې د دې لوی نيکه په باب داسې ليکل شوي دي چې:
«د پښتنو د علم الانساب پوهانو او هغو مورخينو چې اسماالرجال يې ليکلي دي، شېخ بېټنی د پښتو د ډېرو طايفو لوی نيکه بللی دی، او وايي چې دا بېټنی د غرغښت او سړبن ورور و پخپله د پښتنو ملي عنعنات هم ددې تصديق کوي.[1] خو په مورخينو کې لومړی ددې ملي عنني تصديق ابوالفضل د ګورګاني پاچا اکير د عصر مورخ کړې، چې د پښتنو دغه درې پلاره مشهور دي[2] مګر ددې نيکه نوم مورخينو مختلف راوړي، ځينې يې «بېټ» او ځينې يې «بېټنی» او ځينې يې «بټن» ليکي.
نعمت الله هروي او خانجهان خان لودي هم په مخزن افغاني کې د شېخ بېټني اولاد او ددې قوم مشاهير او اولياء مفصلاً راوړي. څنګه چې آيين اکبري په ۱۰۰۶ هـ او مخزن په ۱۰۱۸ هـ کې ليکل شوی دی نو دا ويلای شو چې د پښتنو د ملي عنعناتو او د رجالو د تاريخ لومړی ليکونکی هم دوی دي. نعمت الله په دې سلسلو کې مجمع الانساب او اخباری احمدي کتابو ته هم حواله ورکوي، چې تر ده دمخه ليکل شوي، او د پښتنو د انسابو ذکر يې کړی دی، په دغه کې اخوند دروېزه ننګرهاری هم چې تر ۱۰۴۸ هـ پورې ژوندی و [3] ده هم د پښتنو انساب راوړی دی [4] دغو ټولو مورخينو د شېخ بېټني ذکر مفصلاً يا ضمناً کړی دی.

د بېټ نيکه په اړه په پښتنو کې يو متل هم دود دی چې داسې دی.

چې خدای يې ورکوي، بټن يې يار شي

همدا پورتنی متل پخپله د بېټ نيکه د سخاوت او پېرزوينې هغه کيسه راڅرګندوي چې ده خپل زوی اسماعيل سړبنی خپل ورور سړبني ته ورکړ.

مګر تر دغو ټولو يو پخواني او زوړ اثر چې د شېخ بېټني ذکر او اشعار پکې راغلي دي، د سلېمان ماکو د بارک خان د زوی «تذکرة الاولياء» ده چې پس له ۶۱۲ هـ ليکل شوې ده. ددې کتاب هغه يو څو پاڼې چې شته د شېخ بېټني ذکر داسې کوي:
«نقل هسې کاندي يارانو چې په روزګار د شېخ بېټني کې د ده ورور چې سړبن نومېده، او پر شېخ بېټني هم خورا ګران و؛ سړبن نه درلود زامن، او هرکله به يې وييل خپل ورور ته؛ بيټنی خپل زوی اسماعيل ورکاوه او لوی سو د سړبن په کاله، خدای مهربان د اسماعيل په برکت سړبن ته نصيب کړه، دومره زامن چې اوس تر وس تېر شو ګڼون د هغو؛ د اسماعيل مرقد واقع دی د کسې پر غره چې زه هلته تللی وم» [5]
له دې روايته ښه ښکارېږي چې په پخوانو پښتنو کې د شېخ بېټني کرامات مشهور وه، او ددې کتاب ليکونکی لکه چې پخپله وايي د کسې غره [6] ته تللی او ددغه اسماعيل زيارت يې کړی دی.
بېټ نيکه

د سلېمان ماکو دغه روايت نعمت الله کټ مټ په مخزن کې تاييد کوي او داسې ليکي:

«نقل است سړبنی برادر کلان بتنی مفلس بود، و از هېچ چيز دستګاهی نداشت، باوجود آن از سعادت فرزند هم محروم بود، روزې سړبنی به خانه برادر خود که شېخ بټنی باشد آمده عرض کرد که ای برادر! دعای تو در باب جميع خلايق مستجاب الدعوات است، در باب من توجه نمی فرمايي، که در طلب فرزند و فراخي معاش کوشش بسيار دارم، حضرت شېخ بېټ فرمود که يک پسر مرا ببر و پرورش نما، که بقدم او هم دهم اسباط، و مال و منال و مواشي که لوازم دولت است ميسر آيد، آخرالامر شيخ پسر خود اسماعيل را ببرادر خود سربنی داد، و سربني برادر زاده خود را به خانه آورده پرورش مې نمود، از برکت قدم او دولت و اولاد چندان بظهور آمد که تا قيام قيامت کم نخواهد شد. چون اسماعيل بسن رشد رسيد از رياضات شاقه بمراتب ولايت رسيد، و از اين شيخ اسماعيل که مقبره و ګنبد ايشان بر کوه سليمان واقع است همان شيخ اسماعيل سړبنی پسر بېټ است...[7]»
پدې ډول د سلېمان ماکو قول که څه هم تر نعمت الله څلور سوه کاله دمخه دی، مګر يو د بل سره پوره ربط او نډدېوالی لري او دا ښکاره کوي چې تر اتم هجري کاله هم د شېخ بېټني لوی نيکه په باب کې پښتو معنعن کلک او مستند روايات درلوده چې له هغو څخه په دغو دوو کتابونو کې لږ پاتې دي. متاسفانه د شېخ بېټ نيکه نور احوال مونږ ته نه دی پاتې، او نه دده د ژوندون وخت مورخونو تصريح کړي دي، فقط ځينې له دغو مورخونو څخه دا هم ليکي، چې د غور د پاچاهانو معاصرو، او د غور د مشهورې کورنۍ څخه شاه حسين نومی دده په کور کې و[8]، نو په دې حساب که بېټ نيکه له يوه سره د لومړيو غوري مشرانو معاصر وي نو دده د ژوند وخت موږ له ۳۰۰ هـ څخه تر ۴۰۰ هـ پورې تخمين کولای شو. سلېمان ماکو په خپله تذکرة الاوليا کې د بېټ نيکه له خولې يو شعر هم رانقل کړی دی چې د پښتو ژبې د ادب په تاريخ کې خورا مهم ګڼل شوی دی. سلېمان ماکو دده شعر داسې يادوونه کوي:
«نقل کاندي چې شېخ بېټنی سپين ږيری شو نو ده به هر کله څېښتن ستايه او رب ته به يې درخواست کاوه چې زما کهول او د سړبن او غرغښت په کهول کې برکت کښېږده، بادار قبول کړ د ده درخواست او ډکه شوه ځمکه د پښتونخوا دده په هکله نقل کاوه شي چې حضرت شېخ بېټني به ډېره ډېره دا سندرې لولولې او د کسې غره کې به ګرځېده په شپې»
او بيا نو د بېټ نيکه هغه شعر داسې راوړي:

لويه خدايه لويه خدايه ستا په مېنه په هر ځايه
غر ولاړ دی درناوۍ کې ټوله ژوي په زارۍ کې
دلته دي د غرو لمنې زموږ کږدۍ دي پکې پلنې
دا وګړي ډېر کړې خدايه لويه خدايه لويه خدايه
دلته لږ زموږ اوربل دی ووړ کورګی دی ووړ بورجل دی
مېنه ستا کې موږ مېشته يو بل د چا په مله تله نه يو
هسک او زمکه نغښته ستا ده د مړو وده له تا ده
دا پالنه ستا د ه خدايه لويه خدايه لويه خدايه

که د بېټ نيکه دغه لوړ شعر د آريايانو د زاړه کتاب رېګويدا (Rigvida) سره پرتله کړای شي نو دا به ښکاره شي چې دا شعر د فکر او مضمون له مخې لرغونيو آريايي افکارو ته څومره ورته دی. د ريګويدا يو مناجات داسې دی:

« لوی خدای د ژوندون واکمن دی، مالک الملک دی، دی ښاغلې کورنۍ وګړو ته ورکوي، خدايه موږ ستا مريي يو، بې اولاده بې ښېګڼې مو مه وژنې[9].»

د بېټ نيکه په هکله دا پورتنۍ ليکه د ارواښاد استاد عبدالروف بېنوا د کتاب د افغانستان نوميالي نه اخيستل شوې.

پايڅوړ

---

1. ↑ دا خبره چې بېټ نيکه او غرغښت او سړبن سره وروڼه دي زياته څېړنه غواړي.
2. ↑ آيين اکبري - ۲، ۱۹۱ مخ.
3. ↑ تذکره علمای هند - ۵۹ مخ
4. ↑ تذکرة الابرار والاشرار، او پښتو مخزن.
5. ↑ د سلېمان ماکو پښتو تذکرة الاولياء.
6. ↑ پښتانه د سلېمان غره ته د کسې غر هم وايي.
7. ↑ مخزن افغاني - ليکوال: نعمت الله هروي.
8. ↑ مجمع الانساب، تاريخ سلطاني حيات افغاني - خورشيد جهان.
9. ↑ ريګويدا- باب ۶ - فصل ۶ - ۷ فقرې.

مونځ كول په جماعت مؤكدسنت (ټينګ سنت) دى يعنى واجب ته نژدى دى حتى بعضى فقهاء وايى چه لمونځ په جماعت كول فرض دى اوكمال الهمام (رح) ئې واجب ګڼى، مسلم شـريف له حضرت عبداله ابن مسعود(رض) نه حديث رانقل كړيدى چه بيله عملى منافق څخه بل څوك دجماعت د لمانځه مخالفت نه كوى دجماعت د پريښيدودپاره شرعى عذرونه شته :
١. چه ډيرحاجت ورته پيداشى نوجماعت دى پريږدى خپل حاجت دى رفـع كـړى ځكـه چـه په ډير دروند اودس لمونځ مكـروه دى
٢. ويره له دښمن ياله څيرونكوحيواناتونه ٣. ډيرباران ياخټى ياډيره تاريكه ياسخت باد چه د مسجد دلارى په پيداكولوكښى خنډ كيږى ۴. داسى ناروغى چه مسجدته دتګ توان نلرى ۵. چه د مسجد امام مبتدع وى اوبل مسجدليرى وى . دامامت وړسړی هغه څوك دى چه دشريعت په احكاموښه خبروى، دغه حكم هغه وخت دى چه امام راتب دمسجدحاضرنه وى ځكه دمسجد امام كه څه هم كم علمه وى تربيګانه ملاښه دى، كه دشريعت په علم سره برابروه بياهغه څوك دامامت وړدى چه ښه قارى وى، كه په قرائت كښى هم سره برابروه بياهغه څوك دامامت وړدى چه پر هيزګاروى، رسول الله (ص) فرمايى كه چاپه پرهيزګارامام پسى لمونځ وكړلكه په نبى پسى چه ئې لمونځ وكړ، كه په پر هيزګارى كښى هم سره برابروه بياهغه څوك دامامت وړدى چه په عمرمشر وى، امامت دمريى مكروه دى ځكه چه مريى دبادارله خدمت نه وزده كړى ته خلاص ندى همدارنګه امامت د صحرانشينه مكروه دى ځكه چه په صحراكښى جهل غالب دى، امامت د فاسق هم مكروه دى يعنى چه په كبيره ګنهونواخته وى لكه زنا، لواطت، غيبت، د شرابوچښل، غلاكول اوداسى نور، امامت دړانده هم مكروه دى ځكه چه ړند خپلى جامى له نجاست نه نشى ساتلاى امامت د ولدزنا (ارمونى) مكروه دى ځكه چه له ارمونى نه دهرچا نفرت كيږى، كه دغه خلګ امامت وكړى لمونځ پسى روادى مګرمكروه دى. امام نبايدپرمقتديانوباندى لمونځ اوږدكړى (اوږد والى دلمانځه هله مكروه دى چه ترسنت قرائت بالاوى خوپه قدردمسنون دچالحاظ نشته) .

نور ولولئ »

دجمعى لمونځ په آيت، حديث اواجماع سره ټنګ فرض دى او منكرئې په اتفاق سره كافردى، دجمعى لمونځ بيله دښاردجامع اودښاردعيدګاه څخه بل ځاى روانه دى، عيدګاه خاص شرط نده بلكه په ټولو طرفوكښى دښاردجمعى لمونځ روادى، دښار د اطرافو په پيژندنه كښى اختلاف دى څوك وايى اطراف د ښارهغه دى چه يوميل له ښارنه ليرى وى څوك وايى چه دوه ميله له ښارنه ليرى وى څوك وايى چه دوه فرسخه ليرى وى څوك وايى چه دمؤذن اذان وروسيږى اوڅوك وايى هغه منطقه چه يو سړى سهارپلى ورڅه روان شى دجمعى لمونځ په ښاركښى وكړى مخكى د ماښام نه بيرته خپل ټاټوبى ته ورسيږى، امام اعظم اوبوحنيفه (رح) اوامام محمد(رح) وايى چه په يوه ښاركښى څوځايه دجمعى لمونځ كيدونكۍ دى چه دغه مذهب صحيح اوهم پردغه مذهب فتوى ده، دمصر(ښار) په تعريف كښى هم اختلاف دى امام ابو يوسف (رح) وايى چه ښارهغه ځاى دى چه هلته اميراوقاضى وى او د شرع شريفى احكام اوحدود جارى وى دغه حكم امام كرخى (رح) هم غوره كړيدى، دامام ابويوسف (رح) بل روايت دادى چه دښارجامع هغه لويه جامع ده چه دښارترمسجدوډيرلمونځ كونكى پكښى ځايدلاى شى دغه روايت هم امام كرخى (رح) غوره كړيدى، د جمعى لمونځ په كليوكښى روانه دى اوامامت د جمعى دورځى دلمانځه بيله پاچا يا اميرد وخت ياهغه څوك چه اميردوخت ماموركړيوى روانه دى

نور ولولئ »

روایت دی چی د حضرت عمر (رض) د امارت پر مهال یو سړی پر یوه داسي ښځه میَن سو چي مېړه ئې درلود.
دغه سړي به تل دغي ښکلي ښځي ته پیغام لیږی او ورته ویل به ئې چي درباندي عاشق یم. ښځي به ورته ویل چي له خدایه وبېرېږه او زه مېړه لرم. خو سړی نه پر شا کېدی او ورپسي لېونی وو.
ښځه چي ډېره متقي او نېک عمله وه، یوه ورځ دغه سړي ته خبر ورکړ چي چمتو یم چي تا مېړه کړم او خپل مېړه ایله کړم، خو یو شرط لرم او هغه که وکړې نو زه ستا مېرمن کېږم.
سړي ورته وویل چي هر ډول شرط ته تیار یم. ښځي ورته وویل چي شرط ډېر اسانه دئ او هغه دا چي پوره څلویښت ورځي به پنځه وخته لمونځونه په امیرالمؤمنین پسي په جماعت ادا کوې او د لومړني تکبیر پر مهال به هلته حاضر یې. پسله څلوېښتو ورځو راسه او خپله مینه اظهاره کړه او زه به هم خپل مېړه ایله کړم او تا به وکړم. سړي ورته وویل چي دا خو په رښتیا هم ډېر آسانه شرط دئ او سر له همدې ننه به ئې پیل او عملي کړم.
سړي به هره ورځ پنځه وخته په مسجد کی په حضرت عمر (رض) پسي د جماعت لمونځ ادا کاوه څو چي څلوېښت ورځي پوره سوې او هماغي ښځي ته ئې خبر ورکړ چي ما اوس اصلي او حقیقی معشوق پیدا کړ او نور ستا میني او محبت ته اړتیا نه لرم چي مطلب ئې په لمانځه کي د خشوع او خضوع په لیدو سره خدای ته لاره پیدا کول وو.
په دې ډول هغه ښځه د دغه مزاحمت څخه بېغمه او د دې سړي د اصلاح سبب سوه.
منبع : د لیکوال اثر : ( د پند او عبرت قصې ـ لومړی جلد ؛ ۲۰۱۰ ) ؛ ۹۸ مخ

اللهم انا نستعينك , ونستغفرك ,ونؤ من بك ونتوكل عليك ,ونثني عليك الخير ,ونشكرك ,ولا نكفرك ,ونخلع, ونترك, من يفجرك ,اللهم اياك نعبد ولك نصلي ,ونسجد ,واليك نسعى ,ونحفدو نرجوا رحمتك ونخشى عذابك ان عذابك بالكفار ملحق .

ژباړه : اى الله ! مونږ له تا څخه مرسته غواړو , او له تاڅخه بخښنه غواړو ,او په تا ايمان راوړو ,او تكيه كوو پر تا, او ستا ښه تعريف كوو , او ستا ښه شكر ادا كوو ,او ستا ناشكري نه كوو , او لرې كوو او پريږدو هغه څوك كوم چې ستا نافرماني كوي . اى الله مونږ يواځې ستا عبادت كوو ,او يواځې ستا لپاره لمونځ كوو,او سجده كوو ,او يواځې ستا لور ته منډې وهو او حاضريږو ,او يواځې ستا درحمت هيله لرو ,او ستا له عذابه ويريږو , بيشكه ستا عذاب كافرانو ته رسيدونكى دى